Eerste rapportage vanuit de wijkwerkplaats
Road of Hope
In het hart van Amsterdam Nieuw-West richtte Patricia Silva Barendregt Road of Hope op. Road of Hope is een non-profitorganisatie die vluchtelingen wil begeleiden tijdens hun integratie in Nederland. Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat succesvolle integratie alleen bereikt kan worden wanneer een gevoel van verbondenheid met de nieuwe cultuur tot stand is gekomen. Een belangrijke pijler van het werk is het verwelkomen en het opbouwen van een vertrouwensrelatie met de deelnemers, zodat zij beter kunnen integreren in de samenleving, hun plek kunnen vinden en gelijke kansen hebben om hun potentieel te bereiken.
De organisatie heeft vier projecten die verschillende gebieden bestrijken. Een daarvan is Breath of Hope, dat in 2019 is gestart. Breath of Hope richt zich op het emotionele welzijn van vluchtelingenvrouwen.
Ongelijkheid
In de jaren dat zij bestaat merkt de organisatie hoe ongelijkheid het leven van de vluchtelingen in Amsterdam beïnvloedt. Ongelijkheid kan worden gedefinieerd als “een door het systeem, omgeving of instituties gevormd verschil in mogelijkheden om volwaardig – dat wil zeggen: volgens de capaciteiten die men heeft – te participeren in de samenleving, en tot het gebruiken van voorzieningen die een volwaardige participatie kunnen bevorderen”.1 Tijdens de bijeenkomst van het Kenniscentrum Ongelijkheid op 9 mei 2023 gingen Jan Willem Duyvendak en Joska Kruijssen uitgebreid in op verschillende dimensies en de cumulatie van ongelijkheid. Het is van belang onderscheid te maken tussen (cumulatie van) oorzaken en gevolgen. Ook aandacht voor onderscheid in de tijd is van belang. Zo kan ongelijkheid in uitgangspositie direct en tegelijkertijd op verschillende vlakken doorwerken, maar ook kan er sprake zijn van cumulatie van ongelijkheid in de tijd.
In de literatuur en in beleid gaat veel aandacht op het gebied van ongelijkheid primair uit naar sociaaleconomische ongelijkheid, zoals verschillen in inkomen, werk en opleiding. Ook het beleid gericht op integratie van vluchtelingen is vooral hierop gericht. Vrouwen met een
vluchtelingenachtergrond hebben bovendien te kampen met genderongelijkheid. Het European Institute for Gender Equality definieert genderongelijkheid als de “juridische, sociale en culturele situatie waarin geslacht en/of gender verschillende rechten en waardigheid voor vrouwen en mannen bepalen, die tot uiting komen in hun ongelijke toegang tot of genot van rechten, evenals de aanname van gestereotypeerde sociale en culturele rollen”.
Vrouwen met een vluchtelingenachtergrond hebben te maken met cumulatie van ongelijkheid. Tijdens en na hun zoektocht als vluchteling moeten deze vrouwen omgaan met verstoring van hun vorige leven/levensloop. Bij aankomst in een nieuw land worden deze vrouwen geconfronteerd met verschillen in uitgangpositie die verband houdt met het vluchteling zijn. Dat verschil in startpositie leidt vaak tot de opeenstapeling van ongelijkheid op allerlei andere gebieden van het leven, zoals participatie en kwaliteit van leven. Bovendien hebben deze vrouwen te kampen met verschillen in (formele en informele) regels en opvattingen over hun rol en positie als vrouw, die golden in hun land van herkomst, maar ook in Nederland. In Nederland moeten de vrouwen een nieuw evenwicht vinden en weer macht en controle krijgen over hun eigen leven.
Vluchtelingenvrouwen krijgen veelal te maken met genderblinde beleidsmaatregelen en projecten, die de verschillende rollen, verantwoordelijkheden, vaardigheden, behoeften en prioriteiten van vrouwen en mannen negeren. Dat maakt dat de vrouwen soms niet deelnemen vanwege kinderen of andere aspecten vanuit hun culturele achtergrond. Ook Road of Hope werd hiermee geconfronteerd. In in eerdere projecten werden vluchtelingen als totale groep ondersteund, waar in de praktijk vooral mannen op af kwamen.
Breath of Hope
Tegen deze achtergrond van het begrip van de noodzaak om etnische ongelijkheid en, bovenal, genderongelijkheid te bestrijden, startte Road of Hope het project Breath of Hope. Dit project heeft tot doel barrières voor sociale integratie met betrekking tot het emotionele welzijn van vrouwen met een vluchtelingenachtergrond te verminderen. Het project wil dit doel bereiken door een veilige ruimte te creëren om ervaringen te delen en zelfexpressie en zelfherkenning te vergemakkelijken; de ontwikkeling en het herstel te bevorderen van emotionele competenties met betrekking tot zelfkennis, assertiviteit, onafhankelijkheid en veerkracht van nieuwkomers; en door het aanmoedigen van het opbouwen van nieuwe verbindingen en vertrouwensrelaties, het stimuleren van gemeenschapsvorming en het bevorderen van een gevoel van verbondenheid (belonging). Veilige ruimte, delen, herstel, emotionele competenties, vertrouwen en gemeenschap zijn sleutelwoorden en aspecten van de projectaanpak. Via deze benadering streeft het project naar empowerment van elke deelnemende vrouw, door het delen van ervaringen met vrouwen die hetzelfde doormaken.
Het delen van ervaringen in een veilige omgeving en het gebruik van ervaringskennis is een cruciaal onderdeel van de Breath of Hope-methode. Het luisteren naar de ervaring van iemand anders is een krachtig instrument voor empowerment. De zogenoemde ‘intercultural facilitators’ spelen hierbij een centrale rol. Dit zijn vrouwen met een vluchtelingenachtergrond die eerder zelf ook aan Breath of Hope hebben deelgenomen.
Wijkwerkplaats met ervaringskennis betere integratie
Het Kenniscentrum Ongelijkheid Amsterdam (KCO) wil kennis- en praktijkontwikkeling bevorderen om zo bij te dragen aan het verminderen van ongelijkheid in Amsterdam. Dat doet het Kenniscentrum onder meer door het financieren van wijkwerkkplaatsen. De Road of Hope Foundation en de Vrije Universiteit Amsterdam werden met elkaar in contact gebracht om hun krachten te bundelen en een co-creatief project te starten. De vraag die centraal stond bij de start was hoe ervaringskennis breder kan worden benut en impact kan hebben om de integratie van vluchtelingen te bevorderen.
In 2023 is de eerste stap van de wijkwerkplaats gezet, door het beschrijven van de manier waarop ervaringskennis wordt ingezet in Breath of Hope en inzicht te verkrijgen in het effect en de werkzame mechanismen voor het bevorderen van de integratie van vrouwen met een vluchtelingenachtergrond.